Hoogbegaafdheid
Op de vraag wat hoogbegaafdheid is, is geen eenduidig antwoord te geven. Hoogbegaafde kinderen en volwassenen beschikken over specifieke (en uitzonderlijke) denk- en leervoorkeuren, met karakter- en persoonskenmerken die bepalen hoe de ontwikkeling verloopt binnen de geboden omstandigheden. Om te komen tot een succesvolle ontwikkeling, aangenaam te kunnen werken, te kunnen leren, fouten te kunnen maken en jezelf te kunnen zijn moet de omgeving een veilige interne en externe structuur bieden met ruimte voor de individuele kenmerken die een individu uniek maken.
“Iedereen heeft een natuurlijke behoefte te leren, te onderzoeken en te ontwikkelen.”
De cognitieve mogelijkheden in combinatie met diverse persoonskenmerken en de ruimte die geboden wordt, hebben sterke invloed op het al dan niet succesvol tot bloei komen.
De manier van denken van mensen met een zeer hoog IQ lijkt fundamenteel te verschillen van de denkwijze van mensen met een IQ dat dichter bij het gemiddelde zit.
Veel hoogbegaafden kunnen niet alleen sneller denken en meer onthouden, maar hebben een andere manier van leren, een andere manier van problemen benaderen en zij houden zich bezig met andere ideeën (Sternberg en Davidson, 1985).
Vaak wordt verwacht dat kinderen, tieners of volwassenen zelfstandig kunnen werken, dat ze kunnen plannen en hun taak overzien, zeker als hun cognitie sterk ontwikkeld is. Door hun manier van denken, hun kennis en begrip van leren is het echter soms zo dat het hoofd eerder tegenwerkt dan ondersteunend is.
Het Kenniscentrum Hoogbegaafdheid Friesland heeft in enkele overzichten veelvoorkomende kenmerken van hoogbegaafde kinderen, jongeren en volwassenen uitgewerkt. Zie deze link naar de betreffende overzichten.
Herken je hier iets van?
Hoogbegaafden…
- zijn vaak snelle denkers, actieve doeners en kritische medemensen
- nemen graag het voortouw
- zijn alert en vol energie, zijn gevoelig en intens in zintuigen en emoties.
- kunnen verbanden leggen en zijn vaak pro-actief en creatief.
Maar zijn soms ook…
- eigenwijs en mogelijke onderpresteerders.
- zeer goede aanpassers, lekker voelen in de comfortzone.
- uitdagend en / of zeer kritisch naar zichzelf en ook naar anderen
Er is op internet veel informatie te vinden over meer- en hoogbegaafdheid. Daarbij gaat het niet alleen over de cognitieve vaardigheden, maar ook over persoonlijkheidskenmerken en omgevingsfactoren. Hoe de talenten van een (hoogbegaafd) kind of jongere tot uiting komen en hoe het leren verloopt is afhankelijke van deze factoren, de kansen die iemand krijgt en de wijze waarop hij of zij zichzelf kan en mag ontwikkelen.
Peuters, Kleuters en Basisschool kinderen
Voor alle kinderen en jongeren is het belangrijk om te ontwikkelen naar kunnen en de leerlijn te volgen die hen past. Hoogbegaafde kinderen en jongeren kennen vaak specifiek een asynchrone ontwikkeling en maken ontwikkelsprongen die niet aansluiten bij de ontwikkeling van leeftijdgenoten. Op school is het dan ook belangrijk om vanaf de start op school de algemene ontwikkeling en de schoolloopbaan te volgen en alert te zijn op kenmerken van hoogbegaafdheid om aanpassingsvermogen en onderpresteren te voorkomen. De context van het leren is hierbij erg belangrijk. Top down (kort en krachtig en duidelijk gekoppeld aan een doel) instructie en oefening zijn nodig in plaats van bottom up in mini stapjes naar iets toe te werken.
De ervaring leert dat veel (vermoedelijk) hoogbegaafde peuters, kleuters en basisschool kinderen thuis ander vaardigheden en gedrag kunnen laten zien dan buitenshuis of in de klas. Daar waar kinderen thuis dingen laten zien die de meeste leeftijdgenoten niet kennen, kunnen of vertonen, zijn ze tegelijk vaak een ster in aanpassingsvermogen en scannen ze de omgeving op het gedrag dat van hen verwacht wordt. Dat verschil wordt voor sommige ouders pas duidelijk als er meer contact plaatsheeft met leeftijdsgenootjes en zij verschillen ontdekken tussen hun kind en de leeftijdsgenoten waarmee hun kind in aanraking komt of als hun kind bijvoorbeeld thuis afwijkend gedrag gaat vertonen. Gecombineerd met de vaak opvallende sociale vaardigheden blijven de cognitieve en creatieve capaciteiten van kinderen daarom nog wel eens verborgen en soms ontstaan leer- en motivatieproblemen die foutief gelabeld kunnen worden. Het leren gaat dan ook niet altijd zo vanzelfsprekend als gedacht en gehoopt wordt.
Onderzoek naar hoogbegaafde kleuters heeft bijvoorbeeld aangetoond dat zij in staat zijn zich binnen enkele dagen tot twee weken aan te passen aan klasgenoten en de verwachtingen die de juf of meester van hen heeft.
Middelbare School
Afhankelijk van de ervaringen op de basisschool en in de opvoeding maakt een hoogbegaafde tiener met zijn of haar eigen verwachting de overstap naar het Middelbare Onderwijs. Vaak wordt er gedacht dat het op de middelbare school leuker en beter wordt. In de praktijk blijkt dat leerstof veelal bottom-up wordt aangeboden en dat van differentiatie is niet altijd sprake is. Daar waar iemand eerder vanuit begrip dingen kon volgen of kon uitvoeren wordt op de middelbare school vaker een beroep gedaan op het geheugen, onbekende leerstrategieën en samenwerkingsvaardigheden.
Ook in het voortgezet onderwijs is een leerlijn op maat daarom wenselijk en soms noodzakelijk.
De omgang en samenwerking met leeftijdgenoten, het toepassen van leer strategieën, het leren plannen en organiseren van je werk, het perfectionisme en het doorzetten op momenten dat iets niet meer zo vanzelf gaat, levert soms dillema’s die de motivatie flink kunnen beïnvloeden en het schoolgaan niet altijd gemakkelijk maken.
De begeleiding van hoogbegaafde jongeren is vaak gerelateerd aan het functioneren op het voortgezet onderwijs; onderpresteren, leren leren, planning en organisatie, faalangst en motivatie zijn de meest voorkomende uitdagingen binnen de middelbare scholen. Hoe mooi zou het zijn als het startpunt van het leren de leer- en ontwikkelbehoefte van de leerling vanaf de start raakt waardoor het onderwijs effectiever en passender ingevuld kan worden.
Soms vraagt de begeleiding meer aandacht voor aspecten rondom “het zijn”, de ontwikkeling van het creatieve denken, het leven en het een eigen plek vinden binnen de wereld.
Ouders
De opvoeding van hoogbegaafde kinderen is niet altijd vanzelfsprekend. Al helemaal als je tot dat moment nog niet eerder over hoogbegaafdheid hebt gedacht. De standaardadviezen over opvoeden zijn voor gezinnen met hoogbegaafde kinderen niet altijd passend. Uitgangspunt van het denken over opvoeding is duidelijk te hebben wat de behoeften van uw kind zijn en wat daarbij passende afspraken zijn t.a.v. samenleven, mogelijkheden en lastige zaken. Denk bijvoorbeeld aan het omgaan met niet hoogbegaafde kinderen en volwassenen en heb daarbij
specifiek aandacht voor de vaardigheden die nodig zijn om positief verder te komen en zijn of haar intelligentie te kunnen gebruiken in de samenleving. Soms kan ondersteuning van professionals hierbij helpen.
Binnen het gezin is het van belang dat ouders vanuit dezelfde basisafspraken acteren en op één lijn zitten.
> Wees je bewust van de intensiteit die kinderen soms ervaren vanuit de wereld om hen heen en de gedachten die soms maar niet willen stoppen.
> Zorg met elkaar dat er balans en rust moment zijn met en voor elkaar.
> Kijk welke interesses verder ontwikkeld kunnen worden en wat voor uitdaging in denken en doen zorgt.
> Help je kind zichzelf te waarderen en goede relaties met anderen op te bouwen.
> Ondersteun je kind zichzelf te motiveren en zelfdiscipline te ontwikkelen.
> Probeer te snappen wat er in je kind omgaat. Het zelf verwoorden is soms nog erg lastig.
Soms is het fijn om als ouder begeleid te worden bij het omgaan met hoogbegaafde kinderen al dan niet gerelateerd aan de andere rollen (volwassenen, partner, werkende) die je daarbij ook kent.
Ouder begeleiding kan erop gericht zijn je te helpen
> je eigen kennis en begrip van het onderwerp hoogbegaafdheid en/ of hoog sensitiviteit
te verbreden.
> de behoeften van je kind te leren kennen en te bezien wat er voor eventuele aanpassingen mogelijk, wenselijk en/ of noodzakelijk zijn.
> een balans te vinden voor jezelf en de leden van je gezin.
> om te gaan met de verschillende rollen die je zelf hebt als volwassene en opvoeder en soms ook als beroepskracht.
Onderwijs in de regio Haarlem
Op verschillende scholen is een plusklas ingericht en diverse scholen in de regio doen mee met het vanuit het Samenwerkingsverband georganiseerde Day a Week aanbod. Op de website van het Samenwerkingsverband Passend Onderwijs Zuid Kennemerland kun je meer informatie vinden over de mogelijkheden voor ondersteuning door ouderconsulenten of specialisten hoogbegaafdheid die vanuit het samenwerkingsverband samenwerken met de basisscholen.
Gespecialiseerde Basisscholen
> Sanyu Onderwijs in Haarlem, kleine basisschool volledig gericht op de doelgroep meer- en hoogbegaafde kinderen.
> Basisschool de De Beekvliet Velserbroek. Basisschool met fulltime aanbod voor hoogbegaafde kinderen. Plaatsing verloopt via Passend Onderwijs Velsen.
> Basisschool de Twickel in Hoofddorp. Basisschool met fulltime aanbod voor hoogbegaafde kinderen.
> Integraal Kind Centrum IJmond in Beverwijk (Speciaal Onderwijs) biedt gespecialiseerde begeleiding voor meer- en hoogbegaafde kinderen. Plaatsing geschiedt via Samenwerkingsverband Passend Onderwijs IJmond.
Voortgezet Onderwijs Zuid
Elke middelbare school in de regio Zuid Kennemerland heeft een specialist Hoogbegaafdheid benoemd. Bij deze persoon kun je terecht met specifieke vragen rondom hoogbegaafdheid op de betreffende school. Via de website van Passend Onderwijs kun je meer informatie vinden over de mogelijkheden binnen het Voortgezet Onderwijs in de regio.
> College Hageveld in Heemstede. Atheneum met VIA, een onderwijsafdeling onder andere gericht op de begeleiding van meer- en hoogbegaafde leerlingen.
> Gymnasium Felisenum in Velsen. Gymnasium met optie voor tussenjaar (Prelisenum).
Ook buiten de regio Haarlem zijn verschillende scholen bewust en actief op het gebied van onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen. Op de sites van het samenwerkingsverband is veelal informatie te vinden over de mogelijkheden in de regio.